Με το παρόν κείμενο, επιχειρούμε να συμβάλλουμε στον έντονο δημόσιο διάλογο των τελευταίων εβδομάδων, γύρω από τα όσα ταράσσουν συθέμελα το Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Ν. Ιωαννίνων «Σχεδία».
Η πολιτική διάσταση που έλαβαν οι εξελίξεις περί τη «Σχεδία» μετά τις παρασκηνιακές αλλά και δημόσιες τοποθετήσεις του Περιφερειάρχη Ηπείρου και του Δημάρχου Ιωαννίνων, καθώς και την καταγγελία του προέδρου του ΔΣ της «Σχεδίας» Στέφανου Τζιμογιάννη για τον υπόγειο ρόλο των προαναφερθέντων δύο καθώς και του Μητροπολίτου Ιωαννίνων, επιβάλλει το ξεκαθάρισμα κάποιων συγχύσεων που έχουν δημιουργηθεί, με σκόπιμο ενδεχομένως τρόπο, ενόψει και της συζήτησης που θα γίνει εντός του μήνα, στο δημοτικό συμβούλιο Ιωαννίνων, όπως τουλάχιστον έχει δεσμευτεί στις παρατάξεις της αντιπολίτευσης, ο πρόεδρος του σώματος, Δ. Παπαγεωργίου.
Οι απαντήσεις που έδωσε ο επιστημονικά υπεύθυνος του Κέντρου Πρόληψης «Σχεδία» Βασίλης Κούτρας, με ανακοίνωσή του στις 27 Απριλίου, επαναλαμβάνοντας εν μέρει και τα όσα ανέφερε σε πρώτη απάντησή του στην εφημερίδα «Πρωινός Λόγος» για τα δημοσιεύματα του δημοσιογράφου Κ. Καλτσή που αποκάλυψαν το πρόβλημα της «Σχεδίας», όπως θα αποδείξουμε παρακάτω, είναι τουλάχιστον ανεπαρκείς.
Τα στοιχεία που παρουσιάζουμε εδώ, αποδεικνύουν πως αφενός η «Σχεδία» δε διαθέτει αναγνωρισμένο θεραπευτικό πρόγραμμα για τη χορήγηση της ουσίας «ναλτρεξόνη», με πρωτοβουλία του επιστημονικά υπεύθυνου του Κέντρου και αφετέρου πως όσοι ζητούν την ανανέωση της σύμβασης του τελευταίου με το Κέντρο Πρόληψης, εκβιάζοντας και απειλώντας τον πρόεδρο του ΔΣ… πηγαίνουν κόντρα στις εντολές της διοίκησης του εποπτεύοντος φορέα, του Οργανισμού Κατά των Ναρκωτικών (ΟΚΑΝΑ).
Για το πρώτο, αρμόδια να αποφανθεί είναι η Δικαιοσύνη, η οποία θα κρίνει και βάσει κάποιων εκ των στοιχείων που παρουσιάζουμε στο παρόν ρεπορτάζ. Για το δε δεύτερο θέμα, οι φορείς που συμμετέχουν στη διοίκηση του Κέντρου Πρόληψης «Σχεδία» (Ιερά Μητρόπολη Ιωαννίνων, Περιφέρεια Ηπείρου, Δήμος Ιωαννιτών, Καμπέρειο Πνευματικό Ίδρυμα, Ιατρικός Σύλλογος Ιωαννίνων, Φαρμακευτικός Σύλλογος Ιωαννίνων, Δικηγορικός Σύλλογος Ιωαννίνων, Οικονομικό Επιμελητήριο, Σύλλογος Εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Νομού Ιωαννίνων, Εργατικό Κέντρο Ιωαννίνων) οφείλουν να συνετιστούν με τις εντολές του ΟΚΑΝΑ.
Σε κάθε περίπτωση, οι δέκα προαναφερθέντες φορείς οφείλουν να καταθέσουν στην τοπική κοινωνία την αλήθεια και να αναλάβουν την ευθύνη της σωτηρίας ή το κόστος της διάλυσης, ενός οργανισμού που προσέφερε μεγάλο κοινωνικό έργο στην περιοχή, τα τελευταία 25 χρόνια…
Πρόληψη ή απεξάρτηση;
Η πρόληψη της υποτροπής με κανένα «ισχυρό και αποτελεσματικό όπλο» όπως για παράδειγμα τη ναλτρεξόνη, δεν αναφέρεται σε κανένα επίσημο κείμενο υπογεγραμμένο ανάμεσα στον ΟΚΑΝΑ και τον πρώην Συμβουλευτικό Σταθμό Καταπολέμησης Ναρκωτικών – νυν Κέντρο Πρόληψης «Σχεδία» – από το 1996 ως σήμερα.
Στο ιδρυτικό καταστατικό του Συμβουλευτικού Σταθμού Καταπολέμησης Ναρκωτικών, στις 21 Ιουνίου 1996, στο άρθρο 3 που εξειδικεύει τους σκοπούς της εταιρείας, αναφέρεται μεταξύ άλλων:
«Α) Η παροχή υπηρεσιών στο ευρύ κοινό…
Β) Η εφαρμογή προγραμμάτων πρόληψης…
Δ) Η παροχή υπηρεσιών σε εθελοντικώς προσερχόμενα άτομα εξαρτημένα από ψυχοδραστικές ουσίες με στόχο α) την αντιμετώπιση του στερητικού συνδρόμου και β) την ευαισθητοποίηση και κινητοποίηση του εξαρτημένου ατόμου για την ένταξή του σε προγράμματα ψυχικής απεξάρτησης…
Στ) Η παροχή υπηρεσιών ψυχοκοινωνικής υποστήριξης και επαγγελματικής επιμόρφωσης – εκπαίδευσης σε εθελοντικώς προσερχόμενα άτομα που έχουν ολοκληρώσει τη φάση της σωματικής – ψυχικής απεξάρτησης σε κάποιο θεραπευτικό πρόγραμμα αναγνωρισμένο από τον ΟΚΑΝΑ με στόχο α) τη μεταθεραπευτική στήριξη ως ουσιώδη παράγοντα προς αποφυγή της υποτροπής και β) τη λειτουργική ενσωμάτωση των απεξαρτημένων στην ευρύτερη κοινωνία…»…
Η λέξη «φάρμακο» δεν αναφέρεται επίσης, στην τροποποίηση της 31ης Οκτωβρίου του 2011, όταν η Αστική μη Κερδοσκοπική Εταιρεία μετονομάστηκε από Συμβουλευτικός Σταθμός Καταπολέμησης Ναρκωτικών σε «Κέντρο Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας Νομού Ιωαννίνων», με διακριτικό τίτλο «Σχεδία».
Στην τρίτη σελίδα του εν λόγω κειμένου υπάρχει η εξής αναφορά, επιπρόσθετα στους από ιδρύσεως, καταστατικούς στόχους: «Σκοπό επίσης της Εταιρείας μπορεί να αποτελέσει η προώθηση των εργασιών του Κέντρου για την υλοποίηση προγραμμάτων απεξάρτησης και ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης εξαρτημένων ατόμων. Ειδικότερα η παροχή υπηρεσιών για α) την κινητοποίηση του εξαρτημένου ατόμου και την ένταξή του σε προγράμματα απεξάρτησης β) την απεξάρτηση μέσα από τα κατάλληλα προγράμματα γ) την ψυχοκοινωνική υποστήριξη και επαγγελματική εκπαίδευση ατόμων που έχουν ολοκληρώσει θεραπευτικά προγράμματα».
Στις 4 Μαΐου 2015, υπογράφεται ανάμεσα στον ΟΚΑΝΑ και το Κέντρο Πρόληψης «Σχεδία» η ανανέωση της προγραμματικής σύμβασης. Ως αντικείμενο της σύμβασης αναγράφεται η «υλοποίηση του προγράμματος πρωτογενούς πρόληψης της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών και των εν γένει εξαρτήσεων…».
Στο άρθρο 3 της σύμβασης αναφέρεται πως «σε περίπτωση τυχόν επέκτασης των δραστηριοτήτων της Αστικής Μη Κερδοσκοπικής Εταιρείας… και εφόσον τα συμβαλλόμενα μέρη συναινούν (π.χ. δημιουργία Θεραπευτικού Προγράμματος), τα επιπλέον λειτουργικά έξοδα θα αναζητούνται…» από τους συμβαλλόμενους φορείς, ισόποσα. Κάτι τέτοιο δε συνέβη ποτέ ως σήμερα για το Κέντρο Πρόληψης «Σχεδία», όπως θα φανεί και παρακάτω, με την παραδοχή του σημερινού προέδρου του ΟΚΑΝΑ…
Αναφορές τέλος σε φάρμακα, δε γίνονται ούτε στο κατατεθειμένο και εν ισχύ πενταετές πρόγραμμα πρωτογενούς πρόληψης του Κέντρου Πρόληψης «Σχεδία»… Ή μάλλον γίνεται, και είναι κατηγορηματικά αρνητική… Στη σελίδα 42 του προγράμματος που κατέθεσε στο Υπουργείο Υγείας η «Σχεδία» για την ανανέωση της προγραμματικής σύμβασης, αναφορικά με τους χρήστες ηρωίνης και κοκαΐνης σημειώνεται πως «Δε χορηγούνται φάρμακα για την αντιμετώπιση του συνδρόμου στέρησης».
Η νομοθεσία
Για να δούμε τι λέει και η σχετική νομοθεσία για τη χορήγηση ουσιών…
Με το νόμο 2716/1999 (ΦΕΚ 96Α, άρθρο 19) που αντικατέστησε το άρθρο 12 παράγραφος 3 του Ν.2161/1993 (ΦΕΚ119Α) και την τροποποίηση αυτού στο άρθρο 12 παράγραφος Ε, στο νόμο 2955/2001 (ΦΕΚ256Α2-11-2001) καθορίζεται το πώς και το από ποιους γίνεται η χορήγηση ουσιών για υποκατάσταση της εξάρτησης αλλά και των ανταγωνιστικών ουσιών που αδρανοποιούν τους υποδοχείς των οπιούχων: «με απόφαση του Υπουργού Υγείας μετά από γνώμη του ΟΚΑΝΑ»…
Το παραπάνω είναι εξαιρετικά κρίσιμο γιατί σύμφωνα με την δημόσια παραδοχή του επιστημονικού υπευθύνου στην ανακοίνωση της 27ης Απριλίου, η ναλτρεξόνη είναι «ένας ανταγωνιστής των οπιοειδών», εμπίπτει επομένως σαφώς στον προαναφερθέντα νόμο. Όφειλε η «Σχεδία» βάσει του νόμου, να διαθέτει την έγκριση του Υπουργείου Υγείας κατόπιν σύμφωνης γνώμης του ΟΚΑΝΑ, για τις συνταγές που υπέγραφε ο επιστημονικός υπεύθυνος για τη χορήγηση της συγκεκριμένης ουσίας.
Για ένα εξαιρετικά κρίσιμο θέμα που απασχόλησε τη δημόσια συζήτηση γύρω από τη «Σχεδία», τη δικαστική μεταχείριση των εξαρτημένων χρηστών από ναρκωτικές ουσίες, στο Νόμο 4139/2013 (ΦΕΚΑ74/20-3-2013), στα άρθρα του 30-35, γίνεται συνεχώς επίκληση του άρθρου 51 του ίδιου νόμου, για να έχει κανείς το δικαίωμα της επιλογής της παρακολούθησης θεραπείας αντί του εγκλεισμού σε σωφρονιστικό κατάστημα, προκειμένου για αδικήματα που αφορούν τα ναρκωτικά.
Το επίμαχο άρθρο 51 του νόμου 4139/2013 ορίζει τους 7 «εγκεκριμένους οργανισμούς θεραπείας στο πλαίσιο του ποινικού συστήματος» για την υλοποίηση των δράσεων που μνημονεύονται στα άρθρα 30-35. Στους φορείς αυτούς (ΟΚΑΝΑ, ΚΕΘΕΑ, Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αθηνών, Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης και στη συνέχεια και Κέντρο Απεξάρτησης Τοξικομανών Κρατουμένων Ελεώνα Θηβών) προστέθηκε το 2019, με το άρθρο 169 του νόμου 4600, το Πολυδύναμο Κέντρο του νοσοκομείου «Χατζηκώστα» και το Γενικό Νοσοκομείο Κέρκυρας «Αγία Ειρήνη». Προφανώς και δε συμπεριλαμβάνεται σε αυτούς τους 7 φορείς η «Σχεδία»… καίτοι ο επιστημονικός υπεύθυνος του φορέα αναφέρεται σε συγκρίσεις με τους άλλους οργανισμούς που έχουν το σχετικό δικαίωμα…
Είναι δε χαρακτηριστικό πως στην απάντηση του κ. Κούτρα η αναφορά στα θεραπευτικά προγράμματα της «Σχεδίας» δεν περιλαμβάνει τη λέξη «φάρμακα» ή ναλτρεξόνη (η ουσία που συνταγογραφεί). Είναι ασφαλώς δική του «ιατρική» πρακτική, την οποία επιχειρεί να ενδύσει με επιστημονικότητα, επικαλούμενος τα επίσημα κείμενα και τη νομοθεσία.
Μια πολύ σημαντική λεπτομέρεια την οποία ο ίδιος στο σημείο 9 της απάντησής του προς τον τύπο παραποιεί, είναι ο ρόλος του άρθρου 51… Σύμφωνα με το πλαίσιο του ισχύοντος νόμου (παρ.1 άρθρου 33 του Ν.4139/2013) ο κ. Κούτρας θεωρεί πως έχει δικαίωμα να εκδίδει βεβαιώσεις παρακολούθησης θεραπευτικού προγράμματος για εξαρτημένους. Ο νόμος θέλει όντως «Μετά την ολοκλήρωση με επιτυχία του εγκεκριμένου κατά νόμο συμβουλευτικού ή θεραπευτικού προγράμματος σωματικής αποτοξίνωσης με ή χωρίς υποκατάστατα και σωματικής και ψυχικής απεξάρτησης, (να) πιστοποιείται εγγράφως από τον επιστημονικό διευθυντή του οικείου Προγράμματος» αλλά ο νόμος μιλά για τους εγκεκριμένους από το άρθρο 51 οργανισμούς! Και η «Σχεδία», όπως τονίσαμε παραπάνω, δεν εντάσσεται στο άρθρο 51…
Δεν ήθελε ο ΟΚΑΝΑ
την ανανέωση της σύμβασης
Από την αλληλογραφία μεταξύ της διοίκησης του ΟΚΑΝΑ και του προέδρου του ΔΣ της «Σχεδίας», φαίνεται να προκύπτει η άγνοια αφενός του ΟΚΑΝΑ για θεραπευτικά προγράμματα με τη χρήση φαρμάκων από το Κέντρο Πρόληψης των Ιωαννίνων και η αντίθετη γνώμη – εντολή του ΟΚΑΝΑ για την ανανέωση της σύμβασης του επιστημονικού υπευθύνου του Κέντρου, για την οποία φέρονται να δίνουν αγώνα κατά τους τελευταίους μήνες, η χαρακτηρισθείσα από τον πρόεδρο της «Σχεδίας», ως «τριανδρία» των Καχριμάνη – Ελισάφ – Μάξιμου.
Στις 3 Νοεμβρίου του 2020 ο πρόεδρος του ΔΣ του ΟΚΑΝΑ Αθανάσιος Θεοχάρης απαντά στον πρόεδρο της «Σχεδίας» μετά την αναφορά του τελευταίου στη… συνέχιση του «θεραπευτικού προγράμματος» εκ μέρους του επιστημονικού υπευθύνου του Κέντρου και στη χορήγηση βεβαιώσεων για δικαστική χρήση, σε χρήστες παράνομων ουσιών, πως «για το χρονικό διάστημα από το 2015 ως σήμερα (σ.σ. είναι το διάστημα της εν ισχύ προγραμματικής σύμβασης, στην οποία αναφερθήκαμε παραπάνω) το Κέντρο Πρόληψης υλοποιεί παρεμβάσεις πρόληψης βραχείας και μακράς διάρκειας σε μαθητές, γονείς, εκπαιδευτικούς, φοιτητές, επαγγελματίες υγείας, ενήλικες υποστηρικτές, γενικό πληθυσμό και την ευρύτερη κοινότητα (ημερίδες, ομιλίες κτλ.). Επίσης, δέχεται αιτήματα βοήθειας – συμβουλευτικής σε θέματα ψυχοκοινωνικής υγείας γονέων και παιδιών, καθώς και χρηστών εξαρτησιογόνων ουσιών και των οικογενειών τους. Ως εκ τούτου, καμία περαιτέρω ενέργεια ή παροχή υπηρεσίας που αναφέρεται στα εν θέματι σχετικά έγγραφά σας, αφενός δεν είχε έως σήμερα γνωστοποιηθεί εγγράφως στον Οργανισμό, παρά μόνο με τα τελευταία σας έγγραφα και αφετέρου δεν εμπίπτει στις Προδιαγραφές Λειτουργίας των Κέντρων Πρόληψης και δε συνάδει με τον καταστατικό σκοπό λειτουργίας τους αλλά και την Προγραμματική Σύμβαση των Κέντρων Πρόληψης».
Είναι προφανές ότι ο πρόεδρος του ΟΚΑΝΑ διαψεύδει τον ισχυρισμό της ανακοίνωσης του επιστημονικού υπευθύνου (σημείο 6) ότι το θεραπευτικό πρόγραμμα της «Σχεδίας» με τη χρήση μάλιστα του φαρμάκου Narolex (εμπορική ονομασία της δραστικής ουσίας Ναλτρεξόνη), είναι σε γνώση και μάλιστα έχει και την έγκριση του εποπτεύοντος οργανισμού…
Και όχι μόνο αυτό: οι χορηγηθείσες από τον επιστημονικό υπεύθυνο βεβαιώσεις σε χρήστες ουσιών για δικαστική χρήση είναι στην ουσία ψευδείς, διότι σε αυτές αναφέρεται πως «το πρόγραμμα είναι στεγνό, εποπτεύεται και χρηματοδοτείται από τον ΟΚΑΝΑ»! Επόμενα, φυσιολογικά το Διοικητικό Συμβούλιο της «Σχεδίας» από το τέλος του 2020, αποφάσισε κατά πλειοψηφία να διακοπεί η λειτουργία του προγράμματος με τη χορήγηση Ναλτρεξόνης.
Με τις ενέργειες της διοίκησης του Κέντρου Πρόληψης, η υπόθεση του θεραπευτικού προγράμματος της «Σχεδίας» οδηγήθηκε στη Δικαιοσύνη για την απαιτούμενη έρευνα. Η διερεύνηση ύπαρξης ή μη τυχόν ποινικών ευθυνών του επιστημονικά υπεύθυνου του Κέντρου κατά την άσκηση των καθηκόντων του ως επιστημονικά υπεύθυνου του Κέντρου Πρόληψης «Σχεδία», ανήκει αποκλειστικά στη δικαιοδοσία του Εισαγγελέα Πρωτοδικών Ιωαννίνων και τις αποφάσεις του τελευταίου είναι υποχρεωμένοι να ακολουθήσουν άπαντες. Τυχόν ποινικές ευθύνες θα διερευνήσει επίσης η Εισαγγελία Πλημμελειοδικών Ιωαννίνων, μετά από αναφορά των μελών του προηγούμενου Διοικητικού Συμβουλίου της «Σχεδίας», τα οποία θήτευσαν σε αυτό από το 2007 ως τα μέσα του 2020.
Πέρα από τις δικαστικές εκκρεμότητες όμως, την φυσιολογική εμπλοκή στην ανανέωση της σύμβασης του επιστημονικού υπευθύνου της «Σχεδίας» έρχεται να ενισχύσει και η οριζόντια απόφαση της διοίκησης του ΟΚΑΝΑ που γνωστοποιήθηκε σε όλα τα Κέντρα Πρόληψης σε όλη τη χώρα – από τον περασμένο Σεπτέμβριο το πρώτο έγγραφο – «τα όποια αιτήματα προσλήψεων στα Κέντρα Πρόληψης συμπεριλαμβανομένων και των εξωτερικών συνεργατών, να εξετασθούν κατά προτεραιότητα, αμέσως μετά την υπογραφή της νέας Προγραμματικής Σύμβασης μεταξύ των Υπουργείων Υγείας, Εσωτερικών, ΚΕΔΕ, ΕΕΤΑΑ, ΑΕ»… «Όποιες άλλες πιθανές ενέργειες προσλήψεων ή προσκλήσεως ενδιαφέροντος για την κάλυψη θέσεών σας δε συνάδουν με το ισχύον νομικό πλαίσιο, παράγουν μελλοντικά έννομα συμφέροντα και απάδουν της σύμφωνης γνώμης μας» αναφέρει το έγγραφο της 11/09/2020, και παρόμοιες είναι οι διατυπώσεις και του επόμενου εγγράφου του ΟΚΑΝΑ με ημερομηνία 16/12/2020…
Ο επιστημονικός υπεύθυνος της «Σχεδίας» υποστηρίζει πως είναι άλλο πράγμα οι προσλήψεις και άλλο η ανανέωση μιας σύμβασης… γι’ αυτό και χρειάστηκε να υπάρξουν δύο ακόμα επίσημα έγγραφα του ΟΚΑΝΑ με ημερομηνίες 12/02/2021 και 02/04/2021 προς τον πρόεδρο της «Σχεδίας» Στ. Τζιμογιάννη, στα οποία αναφέρονται ρητώς οι επιλογές της ηγεσίας του ΟΚΑΝΑ για τον επιστημονικό υπεύθυνο του Κέντρου Πρόληψης Ιωαννίνων…
Στο πρώτο μάλιστα έγγραφο, ο πρόεδρος του ΟΚΑΝΑ Αθ. Θεοχάρης βάζει μπροστά από την εντολή του προς το ΔΣ της «Σχεδίας» «να μην προβεί σε οποιαδήποτε σχετική ενέργεια (σ.σ. ανανέωση σύμβασης του επιστημονικού υπευθύνου) πριν από την έναρξη ισχύος της προαναφερόμενης κανονιστικής πράξης (σ.σ. έγκριση του Ενιαίου Εσωτερικού Κανονισμού Λειτουργίας των Κέντρων Εξαρτήσεων)», τη λέξη «συνιστούμε». Η λέξη όμως αυτή, δεν ακούστηκε ως ισχυρή εντολή… στα αυτιά όσων επιθυμούσαν και πίεζαν για την ανανέωση της σύμβασης του επιστημονικού υπευθύνου και γι’ αυτό ζητήθηκε με νεότερο έγγραφο του προέδρου της «Σχεδίας» προς τον πρόεδρο του ΟΚΑΝΑ… να διευκρινίσει αν η προηγούμενη εντολή ήταν απλή σύσταση ή όντως… εντολή! (και προφανώς εδώ, έπεσαν οι μάσκες για τα μέλη του ΔΣ της «Σχεδίας» που βάλθηκαν να παίξουν ένα συγκεκριμένο ρόλο, όλο αυτό το διάστημα, υπό τις πολιτικές εντολές κάποιων, ενδεχομένως…).
Επανερχόμενος ο πρόεδρος του ΟΚΑΝΑ αντικαθιστά τη λέξη «συνιστούμε» με τη λέξη «προτρέπουμε» αλλά συνοδεύει το νέο του έγγραφο με ημερομηνία 02/04/2021, με την εξής… απειλή, εφόσον δεν ακολουθηθεί η… προτροπή του: «διότι θα αναγκαστείτε να ανακαλέσετε την όποια ενέργειά σας με τη δημοσίευση του Εσωτερικού Κανονισμού και με ό,τι αυτό συνεπάγεται» (σ.σ. συμπεριλαμβανομένων προφανώς και ρητρών ή πληρωμής των μισθών του επιστημονικού υπευθύνου από τις τσέπες των μελών του ΔΣ της «Σχεδίας»…).
